Vue partielle de la carte de Ptolémée montrant l'actuelle Basse-Normandie et la Bretagne. Quelles limites attribuer à l'Armorique ?
L'Armorique dans les textes antiques


Jules César, La Guerre des Gaules, Livre V, 53 (51 av. JC)


In his ab Lucio Roscio, quem legioni tertiae decimae praefecerat, certior factus est magnas Gallorum copias earum civitatum, quae Armoricae appellantur, [...]



Jules César, La Guerre des Gaules, Livre VII, 75 (51 av. JC)


[XXX milia] universis civitatibus quae Oceanum attingunt quaeque eorum consuetudine Armoricae appallentur quo sunt in numero Curiosolites Redones Ambibarii (vraisemblablement erreur pour Abrincates) Caletes Osismi Veneti Lemovices Venelli.



Jules César, La Guerre des Gaules, Livre VIII, 31 (51 av. JC)


[...] ceteraeque civitates positae in ultimis Galliae finibus Oceano coniunctae, quae Armoricae appellantur [...]






Aulus Hirtius, La Guerre des Gaules, Livre VIII (51 av. JC)


Caius Fabius, avec le reste de l'armée, part chez les Carnutes et les autres peuples dont il savait que les forces avaient été très éprouvées dans le combat qu'il avait livré à Dumnacos. Il ne doutait pas, en effet, que la défaite qui venait de leur être infligée ne dût les rendre moins fiers, mais non plus que, s'il leur en laissait le temps, ils ne pussent, excités par ce même Dumnacos, relever la tête. En cette occurrence, Fabius eut la chance de pouvoir procéder, dans la soumission des cités, avec la plus heureuse promptitude. Les Carnutes, qui, bien que souvent éprouvés, n'avaient jamais parlé de paix, donnent des otages et se soumettent ; les autres cités, situées aux confins de la Gaule, touchant à l'océan, et qu'on appelle armoricaines, entraînées par l'exemple des Carnutes, remplissent sans délai, à l'approche de Fabius et de ses légions, les conditions imposées. Dumnacos, chassé de son pays, dut, errant et se cachant, aller chercher refuge dans la partie la plus retirée de la Gaule.






Pline l'Ancien, Histoires Naturelles, Livre IV, 105 (23 - 79 ap. JC)


Gallia omnis Comata uno nomine appellata in tria populorum genera dividitur, amnibus maxime dinstincta. a Scalde ad Sequanam Belgica, ab eo ad Garunnam Celtica eademque Lugdunensis, inde ad Pyrenaei montis excursum Aquitanica, Aremorica antea dicta. universam oram ||· Agrippa, Galliarum inter Rhenum et Pyrenaeum atque oceanum ac montes Cebennam et Iures, quibus Narbonensem Galliam excludit, longitudinem , latitudinem computavit.






Inscription d'Ereptium (184 ap. JC)


Dis L. Artorius Castus . Centutioni
legionis Manibus
III Gallicae . item Centurioni legionis VI
Ferra
tae . item VII leg . II Aiutricis . item VII leg
V Ma
cedonicae . item primo pilo eiusdem
praeposito
classis Misenatium praefecto legionis VI
Victricis . duci leg cohortium alarum
Britanici
niarum adversus Armoricanos . Procuratori
Cente
nario provinciae Liburniae iure gladi . Vi
vus ipse sibi et suis [???] st





Eutrope, Breviarum ab urbe condita, Livre IX, 21 (364-378 ap JC)


Per haec tempora etiam Carausius qui vilissime natus strenuae miltiae ordine famam egregiam fuerat consecutus, cum apud Bononiam per tractus Belgicae et Armorici pacandum mare accepisset, quod Franci et Saxones infestabant.






Rutilius Namatianus, Rutilii Claudii Namatiani iter Gallicum, liber I (vers 415)


Cuius Aremoricas pater Exuperantius oras nunc postliminium pacis amare docet;
leges restituit libertatemque reducit et servos famulis non sinit esse suis.






Notitia Dignitatum, XXXVII (400-428 ap JC)


Dux tractus Armoricani
FL intall. comord. PR.
Litus Saxoniciani. Blabia.
Benetis. Corumosismis. Mannatias. Aleto.
Constantia. Rotomago. Abrincatis. Grannono.





Jordanès, De Origine Actibusque Getarum (451)


[...] Hi enim adfuerunt auxiliares : Franci, Sarmatae, Armoriciani, Liticiani, Burgundiones, Saxones, Ripari, Olibriones, quondam milites romani, tunc vero iam in numero auxiliarum exquisiti [...].






Sidoine Appollinaire, Panégyrique en l'honneur d'Avitus, prononcé le 01/01/456 à Rome


Qui et Aremoricus piratam Saxona tractus sperabat, cui pelle salum sulcare Britannum ludus et assuto glaucum mare fidere lembo.






Traité de 497


Traité reconnaissant aux Bretons et aux Armoricains l'exemption du tribut en échange de la reconnaissance de la suprématie des rois francs.






Jonas de Bobbio, Vita Columbani, I, 21 (632)


Cum iam sumptuum necessaria indigerent, duos in urbe direxit, ut necessaria quaererent, quorum unus erat Potentinus nomen qui adhuc superest et Armoricana in loca in suburbano Constantiae urbis monachorum cohortem adunavit.






Nennius, Historia Brittonum, II, 8 (moine gallois du IXe s., ayant eu accès à des sources datant du Ve s.)


Tres magnas insulas habet, quarum una vergit contra Armoriacas [...].

Nennius, Historia Brittonum, 27


Septimus imperator regnavit in Brittannia Maximianus. ipse perrexit cum omnibus militibus Brittonum a Brittania et occidit Gratianum regem Romanorum et imperium tenuit totius Europae et noluit dimittere milites, qui perrexerunt cum eo, ad Brittaniam ad uxores suas et ad filios suos et ad possessiones suas, sed dedit illis multas regiones a stagno quod est super verticem Montis Iovis usque ad civitatem, quae vocatur Cant Guic, et usque ad cumulum occidentalem, id est, Cruc Ochidient. hi sunt Brittones Armorici et numquam reversi sunt hc usque hodiernum diem. propter hoc Brittannia occupata est ab extraneis gentibus et cives expulsi sunt, usque dum deus auxilium dederit illis.






retour à la page précédente
© Eric Leconte 2003 - Tous droits réservés